Tuz Denizinin İlkel Tanrıçası

Resim: Ece ATMACA

Deneme_

Yazıya “Tiamat” diye bir başlık atsaydım, İhsan Oktay Anar’ın son kitabını anlatacağım düşünülürdü. Diğer adını kullanıp Hubur da diyebilirdim. Ama o zamanda anlaşılır olmazdım. Evet, Tiamat’ı anlatacağım ama Babil Yaratılış Destanı Enuma Eliş’teki başlangıcın ana tanrıçası olan Tiamat’ı anlatacağım.

Başlangıç dedik. Blog için başlangıç yazıları düşünüyorduk. Başlangıç deyince benim aklıma gelen ilk kelime Tiamat oldu. Mitoloji aklımda anaforlar yapıp, dönüp durduğundan değil. Aklıma o geldi. 

O, sonsuz boşlukta var olandı. Her şeyin kaynağı idi. Bir ejderha olarak tasvir edildi. Bahsederken canavar dediler. Ama nihayetinde o bir tanrıçaydı. Ve kadındı. Kaosa karşı mücadele edip kazanmış, tatlı suların tanrısı ile birleşip tanrıların annesi olmuştu. 

Bir araya gelen kardeş tanrılar yani Tiamat ile Apsu’nun çocukları şamataları ile huzuru bozdular. Tiamat’ın kocası tatlı sular tanrısı Apsu sinirlendi. Dinginlik sevmesi normal değil mi?  O varken kimse yoktu. Sesler yoktu. Bir nehir düşünelim, nasıl yavaş yavaş akar şelalesine. Sessiz ve sakindir.

Yaptıkları her şeyi yasaklarım, dağıtırım onları! Huzurumuz olsun ki biz de uyuyalım. 

Apsu Tiamat’a böyle der. Tiamat çok kızar ve kocasını azarlar.

Ne diye biz kendi yarattığımızı yok edelim ki? Yaptıkları huzurumuzu bozsa da onları güzellikle dizginleyelim. 

İşte kadın öngörüsü, barışçıl ve uzlaşmacı tarafı. Hepsini Tiamat’ta görmek mümkün. Ama dinleyen kim? Apsu ne yapıyor? Oğlunun üzerine gidiyor. Ve Apsu, oğlu zekâ tanrısı Ea tarafından öldürülüyor. Ea babasını öldürdüğü yere evini yapıyor. Ve evinin adını Apsu koyuyor. Karısı Damkina ile ihtişam içinde burada yaşamaya başlıyor.

Çocuklarının gürültüsünden ve yaptıkları şımarıklıklardan şikâyetçi bir baba, çocukları tarafından öldürülür. Metin bu. Ama alt metinde akanlar Ea’nın yeni düzeni kurması ve bu yeni düzende ilk tanrılara gerek kalmadığı şeklinde yorumlanabilir. 

Kocası öldürülen bir kadın var şimdi karşımızda. Başlangıcın ve tuzlu suların tanrıçası ama eninde sonunda bir kadın, kocası öldürülen bir kadın.  Tiamat’ın acı çekmediğini nasıl söyleyebiliriz? Kocası ile çocukları arasında kalmış bir eş, bir anne. Çocukları hala ona hakaret etmekte ve onu istememekte ısrarcı. 

Ea tüm görkemiyle hüküm sürmeye devam ediyor. Oğlu Marduk’a oynasın diye rüzgârları veriyor. Marduk toz toprak kaldırır, fırtınalar çıkarır. Tiamat ve ona bağlı tanrılar rahat edemez. Rüzgârdan savrulurlar. Yeni tanrı Marduk güçlerini ispat peşindedir. Tiamat ne yapsın? Tanrıların içinden Marduk’a kötülük etmek geçer. Annelerine danışmaya karar verirler. Tiamat’la konuşmak isterler. Midesi bulanan, kocasının acısını çeken, bir de rüzgârlardan huzuru kaçan ana tanrıça toplantıyı kabul eder. Toplantı savaş konseyine döner. Tüm tanrıların canına yetmiştir. Tanrılar Tiamat’a yalvarır.

“Ana Hubur her şeyi yaratan” diye başladılar sözlerine. Ve toplanan savaş konseyi biterken Tiamat savaşı kabul eder. Kaderler Tablet’ini oğlu Kingu’nun kucağına bırakır. 

Ana Hubur, her şeyi yaratan, savaşmaya böylece karar verir. Hazırlıklara başlar. Tiamat on bir canavar yaratır.

Ea çok korkar. “O kadın çok güçlü olabilir ama bir erkek daha güçlüdür.” Evren Tanrısı Ansar, Enuma Eliş Destan’ının ikinci tabletinde böyle der. Savaşa hazırlanan Ea’nın içine su serpilir.

Ve savaş başlar. Tiamat’ın çığlıkları tüm tanrıları korkutur. Savaş, destanın ikinci ve üçüncü tabletleri boyunca devam eder. Ea tüm komutayı Marduk’a verir. Alt metinlerin farkındalığı ile okunması gereken bölümler. Ama bu yazıyı savaşla uzatmayalım. Ve Marduk Tiamat’ı öldürür.

Marduk, Tiamat’ın bölünmüş bedeninden gökleri ve dünyayı yaratır. “Ve tanrılar Marduk’un Tiamat’ın bedeninden yaptığı harikaları gördüler, mutlu oldular.”

Ölümünde bile yaratılış olan bir Tanrıça böylece yeryüzüne ve gökyüzüne dönüşür. Mezopotamya’ya hayat veren Fırat ve Dicle nehirleri Tiamat’ın iki gözünden doğmuştur ve gözyaşları şeklinde akar, diye geçer. Ana Tanrıça ölse de hayat vermeye devam eder. 

 “Tiamat’ı yenen, egemen olan o.”

Ve Enuma Eliş bu şekilde biter.

Mitolojik hikayeler doğanın döngüsü ile ilgilidir. Hikayelere bu gözle baktığımızda ve bu bağlamda okuduğumuzda anladıklarımızın yerini başka imgeler alır. Anaerkil yapı doğanın ritmine uyan bir düzen sunar. Bu yüzden eril tanrılar onu istediği kadar öldürsün asla tamamen yok edemezler. Çünkü doğa tüm yaşantımızı şekillendirendir. Değişip dönüşecek ama hep var olacaktır. İnsan bilmese de, doğa ile bağlantısı kopmuş da olsa doğanın döngülerine göre yaşar. Bu destanda da mitolojilerin ortak özelliklerinden birini görüyoruz. Ana Tanrıça mitinden, Tanrı kavramına geçiş. Amaç erilin güçlü olduğu bir düzenin sağlanmasıdır.  Başlangıca hâkim olan tanrıçanın, dişilin ölmesi gerekir.  Anaerkil doğa iken Ataerkil devlettir. Devletler oluşurken, güçlenirken, savaşırken Babil’de Tiamat’ın yani tuzlu suların ilkel tanrıçasının ölmesi gerekmiştir.   Başka mitlerde de bu düzen görülür ve tanrıçalar ölür. Burada Tiamat kaos ile savaşıp başlangıcı oluştursa da oluşan devlet yapısı ve eril güce karşı koyamamıştır. Devletler kendi tanrılarını oluşturmuştur. Babil’de Ea olan Sümer’de Enki’dir. Ama erildir.

Eğer Enuma Eliş Destan’ını okursanız, bana hak vermeyebilirsiniz. 

Tiamat çocuklarını öldürmeye çalışan bir canavar mıdır? Yoksa kocası çocukları tarafından öldürülen, kendisi de koruduğu çocukları tarafından istenmeyen hatta öldürülmek istenen bir anne midir?

Karar sizin. 

En nihayetinde Babil Yaratılış Destan’ında anlatılan, Tiamat’ın bedeninden doğan bir dünyada yaşadığımızdır.